Teknolojinin hayatımıza hızla entegre olduğu günümüzde, çocukların ekranlarla olan etkileşimi giderek artıyor. Tabletler, akıllı telefonlar, televizyon ve bilgisayarlar, çocukların günlük rutinlerinin ayrılmaz bir parçası haline gelirken, bu durumun beslenme alışkanlıkları üzerindeki etkileri ise endişe verici boyutlara ulaşmıştır. Özellikle yemek sırasında ekran karşısında bulunmanın çocuk sağlığı ve gelişimi üzerinde yaratabileceği olumsuz etkiler, ailelerin dikkatini çekmektedir. Bu yazıda, ekran karşısında yemek yemenin çocuklar üzerindeki etkileri bilimsel veriler ışığında ele alınacak, aynı zamanda ailelere yönelik pratik öneriler sunacağım.
Ekran Kullanımı ve Çocuk Beslenmesi: Temel Sorunlar
Çocukların ekran karşısında yemek yemesi, özellikle 0-12 yaş grubunda, dikkat dağınıklığı, porsiyon kontrolünde zorluk, sağlıksız yeme alışkanlıkları ve sosyal iletişim eksikliği gibi pek çok sorunu beraberinde getirir. Ekranlar, çocukların yemeğe olan farkındalığını azaltarak, tokluk sinyallerinin algılanmasını zorlaştırır. Bu durumun sonucu olarak çocuklar ya aşırı yemeye ya da yetersiz beslenmeye yönelir.
Bir diğer önemli husus, ekranlar aracılığıyla çocuklara yönelik sunulan reklamların etkisidir. Özellikle televizyon ve dijital platformlarda yayımlanan sağlıksız yiyecek reklamları, çocukların tercihlerini şekillendirir ve yüksek kalorili, besin değeri düşük gıdaların tüketimini artırır. Bu reklamların izlenmesi, çocuklarda sağlıksız beslenme alışkanlıklarının oluşmasına zemin hazırlar.
Dikkat Dağınıklığı ve Tokluk Algısının Bozulması
Yemek sırasında ekran kullanımı, çocukların yemek yeme davranışlarını doğrudan etkiler. Normalde yemek yerken çocuklar, yiyeceğin tadına, kokusuna ve dokusuna odaklanarak yemeğin keyfini çıkarır ve doygunluk sinyallerini beyne iletir. Ancak ekran karşısında yemek yendiğinde, bu süreçler sekteye uğrar. Dikkatin başka bir uyaran üzerine yoğunlaşması, yemeğin farkındalığını azaltır ve doygunluk hissi gecikir ya da yanlış algılanır.
Bu mekanizma, özellikle obezite riskinin artmasında kritik rol oynar. Yapılan çalışmalar, ekran karşısında yemek yiyen çocukların daha fazla kalori tükettiğini ve daha yüksek beden kitle indeksine (BKİ) sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca, hızlı ve düşünmeden yeme eğilimi, sindirim sorunlarına ve metabolik rahatsızlıklara zemin hazırlayabilir.
Sosyal Etkileşim ve Aile Bağlarının Zayıflaması
Yemek, yalnızca beslenme değil aynı zamanda aile üyeleri arasında sosyal bağların güçlendiği, iletişimin yoğunlaştığı bir zaman dilimidir. Özellikle çocukların duygusal ve sosyal gelişiminde, birlikte geçirilen yemek saatlerinin önemi büyüktür. Ekranların yemek masasında varlığı, çocukların ebeveynleri ve kardeşleri ile doğrudan etkileşimini engeller.
Bu durum, çocuklarda özgüven gelişimini olumsuz etkileyebilir, duygusal bağların zayıflamasına neden olabilir. Aile içi sohbetlerin azalması, çocukların sosyal becerilerinin gelişimini yavaşlatırken, empati ve iletişim yeteneklerinin de zayıflamasına yol açabilir. Dolayısıyla, ekran karşısında yemek yemenin sadece fiziksel değil, psikososyal açıdan da olumsuz sonuçları vardır.
Uyku Düzeni ve Sindirim Sağlığı Üzerine Etkileri
Ekran ışığının melatonin hormonunun salgılanmasını baskılaması, çocukların uyku kalitesinde bozulmaya yol açar. Yemek sonrası ekran kullanımı, sindirim sisteminin de düzgün çalışmasını engelleyerek hazımsızlık ve mide rahatsızlıklarına neden olabilir. Özellikle akşam saatlerinde ekran karşısında yemek yemek, hem uyku hem sindirim kalitesi açısından risk oluşturur.
Obezite ve Metabolik Hastalıklar Riskinin Artması
Çocukluk çağında başlayan obezite, yaşam boyu sürecek sağlık sorunlarının temelini oluşturur. Ekran karşısında yemek yeme alışkanlığı, fiziksel aktivitenin azalması, aşırı ve düzensiz beslenme gibi faktörlerle birleştiğinde obezite riskini önemli ölçüde artırır. Obezitenin beraberinde getirdiği tip 2 diyabet, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar gibi kronik rahatsızlıklar çocuklukta ve ilerleyen yaşlarda yaşam kalitesini düşürür.
Araştırmalar, günde iki saatten fazla ekran süresi olan çocuklarda obezite gelişme riskinin iki katına çıktığını göstermektedir. Bu da ekran kullanımının çocuk sağlığı üzerindeki olumsuz etkisinin büyüklüğünü ortaya koymaktadır.
Çözüm ve Öneriler: Ekran Karşısında Yemek Yeme Alışkanlığını Değiştirmek İçin Stratejiler
Ekran karşısında yemek yeme alışkanlığı, modern yaşamın getirdiği yaygın bir durum olmakla birlikte, çocukların sağlıklı gelişimi için mutlaka kontrol altına alınması gereken bir konudur. Bu alışkanlığı değiştirmek, ailelerin bilinçli çabaları ve uygun stratejilerle mümkün olabilir. İşte bu süreçte uygulanabilecek kapsamlı öneriler:
- Yemek Saatlerinde Ekranları Kapatmak ve Teknolojiden Uzak Durmak
Yemek zamanlarının ekranlardan arındırılması, çocukların yemeğe odaklanmasını sağlamak için temel adımdır. Aileler;
- Yemek odasında televizyon, tablet, telefon gibi cihazları kapatmalı,
- Yemek masasının yalnızca yemek ve iletişim için kullanılmasına özen göstermeli,
- Aile üyeleri olarak ekranları sessize alıp, telefonları başka bir odada bırakmayı tercih etmelidir.
Bu uygulama, çocukların yemeğin tadına varmasını, tokluk sinyallerini doğru algılamasını ve aileyle kaliteli zaman geçirmesini destekler. Başlangıçta zorlayıcı olabilir; ancak çocuklar alıştıkça yemeklerin daha keyifli hale geldiği görülecektir.
- Aile İçi İletişimi ve Sosyal Bağları Güçlendirmek
Yemek saatleri, aile üyelerinin bir araya geldiği, günün değerlendirilip sohbet edildiği, bağların kuvvetlendiği zamanlardır. Bu nedenle;
- Ebeveynler yemek sırasında çocuklarla aktif şekilde iletişim kurmalı,
- Çocukların düşüncelerini, gün içinde yaşadıklarını paylaşmaları teşvik edilmeli,
- Sohbet odaklı ve olumlu bir ortam yaratılmalı,
- Yemeklerle ilgili eğlenceli oyunlar ve sohbet başlıklarıyla çocukların ilgisi canlı tutulmalıdır.
Bu yaklaşım, çocukların duygusal gelişimini desteklerken, ekranın dikkat dağıtıcı etkisini azaltır.
- Ekran Süresinin Günlük ve Haftalık Olarak Sınırlanması
Amerikan Pediatri Akademisi gibi sağlık otoriteleri, 2 yaş üstü çocuklar için günde maksimum 1 saat ekran süresi önerir. Ebeveynler;
- Çocukların ekran kullanımını gün içinde dengeli bir şekilde planlamalı,
- Ekran süresini sadece eğitimsel ve yaşa uygun içeriklerle sınırlandırmalı,
- Eğlenceli fiziksel aktiviteler, kitap okuma ve oyun saatlerine öncelik vermelidir.
Ayrıca, ekran kullanımına alternatif etkinlikler sunmak, çocukların ilgisini teknoloji dışına kaydırmak için etkili bir yöntemdir.
- Yemekleri Çocuklar İçin Çekici ve Eğlenceli Hale Getirmek
Yemeğin sadece beslenme değil, aynı zamanda öğrenme ve keşif zamanı olduğu vurgulanmalıdır. Bu amaçla;
- Yiyecekler renkli, çeşitli ve şekil açısından cazip hale getirilebilir,
- Çocuklar, yemek hazırlama sürecine dahil edilerek yiyeceklerle bağ kurmaları sağlanabilir,
- Yeni tatlar küçük porsiyonlar halinde sunularak deneyimlemeleri teşvik edilir,
- Tabak düzeni oyun haline getirilerek dikkatleri yemeğe çekilebilir.
Bu tür yaklaşımlar, çocukların yemekle daha fazla ilgilenmesini ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının gelişmesini destekler.
- Pozitif Rol Model Olmak
Çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını taklit ederek öğrenirler. Bu nedenle;
- Ebeveynlerin kendi ekran kullanım alışkanlıklarını gözden geçirmesi,
- Yemek sırasında ellerinde telefon ya da tablet bulundurmamaları,
- Sağlıklı beslenme ve ekran kullanımı konusunda tutarlı ve bilinçli davranmaları,
- Aile içinde ekran kullanımına ilişkin kuralların net ve uygulanabilir olması gereklidir.
Pozitif rol modeller, çocukların davranışlarını şekillendirmede en etkili araçlardan biridir.
- Ekran Karşısında Yenen Yiyeceklerin Sağlık Açısından Kontrolü
Bazen ekran karşısında yemek yeme alışkanlığı, sağlıksız atıştırmalık tüketimini artırır. Bunun önüne geçmek için;
- Atıştırmalıkların sağlıklı seçeneklerden oluşması sağlanmalı (meyve, yoğurt, ev yapımı sağlıklı atıştırmalıklar),
- Hazır, yüksek şekerli ve yağlı gıdaların evde bulundurulmaması,
- Atıştırma ihtiyacı duyulduğunda ekran dışı ortamda, masada ya da mutfakta oturularak yenmesi teşvik edilmelidir.
Bu önlemler, besin kalitesinin korunmasına yardımcı olur.
- Ekran Karşısında Yemek Yeme Alışkanlığının Kademeli Olarak Azaltılması
Alışkanlıkların tamamen aniden değiştirilmesi zor olabileceği için;
- Ekran karşısında yemek yeme süresi ve sıklığı kademeli olarak azaltılmalı,
- İlk etapta akşam yemeklerinde ekran kullanımına son verilip, ardından diğer öğünlerde de benzer uygulamalar yapılmalı,
- Çocukla birlikte bu değişiklikler hakkında konuşulup nedenleri anlaşılır hale getirilmeli,
- Değişiklikler sırasında sabırlı ve tutarlı olunmalıdır.
Bu süreç, alışkanlıkların kalıcı ve sağlıklı bir şekilde değişmesini sağlar.
- Eğitim ve Bilinçlendirme Çalışmalarına Katılım
Ailelerin ve bakım verenlerin konu hakkında bilinçlenmesi önemlidir. Bu bağlamda;
- Sağlık profesyonellerinden destek almak,
- Okullarda ve toplum merkezlerinde beslenme ve ekran kullanımı ile ilgili eğitimlere katılmak,
- Güvenilir kaynaklardan doğru bilgiler edinmek,
- Çocukların ekran kullanımı ve beslenmesi konusunda güncel rehberlere uymak teşvik edilmelidir.
Eğitim, hem çocukların hem de ailelerin sağlıklı yaşam alışkanlıklarını geliştirmesine katkı sağlar.
Bu öneriler bütüncül olarak uygulandığında, ekran karşısında yemek yeme alışkanlığı minimize edilir ve çocukların sağlıklı beslenme, sosyal iletişim ve gelişimleri desteklenmiş olur. Unutulmamalıdır ki, çocukların sağlıklı büyümesi ve gelişmesi, ailelerin bilinçli ve kararlı tutumu ile mümkün olacaktır.
Dyt.Melina Ezgi Tosun
Kaynakça
- American Academy of Pediatrics. (2016). Media and Young Minds. Pediatrics, 138(5), e20162591.
- Dennison, B. A., Erb, T. A., & Jenkins, P. L. (2002). Television viewing and television in bedroom associated with overweight risk among low-income preschool children. Pediatrics, 109(6),
Kaynak: bihaber.tr köşe yazarı Melina Ezgi Tosun
