Sevgili okurlar,
“Hastalıklarda Beslenme Serisi” yazı dizimizin dokuzuncu bölümünde bu hafta köşemde, çoğu kişinin “eklem ağrısıdır geçer” diyerek hafife aldığı fakat yaşam kalitesini derinden etkileyen bir konuya değinmek istiyorum: romatizmal ve iltihaplı hastalıklar.
Bu hastalıklar, yalnızca eklemleri değil; bağışıklık sistemini, iç organları, damar yapısını ve hatta günlük ruh halimizi bile etkileyebilen geniş bir hastalık grubudur.
Romatizma ve İltihaplı Hastalıklar Nelerdir?
Romatizma aslında tek bir hastalık değildir; 100’den fazla farklı hastalığı kapsayan büyük bir grup için kullanılan genel bir isimdir. Bu gruptaki hastalıklar iki temel kategoride incelenir:
1) Mekanik / Dejeneratif Romatizmalar
Genellikle yaşa, kullanım miktarına ve eklem yıpranmasına bağlı gelişir. En bilinen örneği:
- Osteoartrit (kireçlenme)
Eklem kıkırdağının zamanla aşınması sonucu ortaya çıkar.
2) İltihaplı (Enflamatuvar) Romatizmalar
Bağışıklık sisteminin yanlış çalışarak kendi dokularına saldırmasıyla oluşur. “Otoimmün hastalıklar” olarak da bilinir.
En sık görülenleri:
- Romatoid artrit (RA)
- Ankilozan spondilit (AS)
- Psöriyatik artrit
- Lupus (SLE)
- Behçet hastalığı
- Gut
- Vaskülitler
Bu hastalıklar yalnızca eklemlerde değil; cilt, kalp, böbrek, göz, akciğer gibi birçok organda iltihaplanmaya neden olabilir.
Tanı Süreci Nasıl Olur?
Romatizmal hastalıkların tanısı bazen kolay değildir; çünkü belirtiler diğer hastalıklarla karışabilir. Ancak günümüzde hem kan tahlilleri hem de görüntüleme yöntemleriyle tanı daha net konulabiliyor.
1) Klinik Belirtiler
- Sabah tutukluğu
- Eklem şişliği, sıcaklık ve ağrı
- Yorgunluk–bitkinlik
- Göz kuruluğu, ağız kuruluğu
- Cilt döküntüleri
- Sırt–kalça sabah katılığı (AS için tipik)
- Ataklarla gelen eklem ağrısı (gut için tipik)
2) Laboratuvar Testleri
- CRP, sedimentasyon (iltihap göstergeleri)
- RF ve Anti-CCP (RA için)
- ANA, anti-dsDNA (Lupus için)
- HLA-B27 (AS için)
- Ürik asit düzeyi (gut için)
3) Görüntüleme
- Röntgen
- Manyetik rezonans (MR)
- Ultrasonografi
Kemik ve eklem yapısındaki iltihap değişikliklerini göstermede oldukça önemlidir.
Tedavi Sürecinde Neler Var?
Romatizmal hastalıkların tedavisi kişiye göre planlanır ve genellikle birkaç alanın birlikte çalışmasını gerektirir: romatolog, fizyoterapist, diyetisyen ve psikolog gibi.
Tedavinin ana başlıkları şunlardır:
1) İlaç Tedavileri
İlaçlar bağışıklık sistemindeki aşırı aktiviteyi kontrol altına alarak hastalığın ilerlemesini yavaşlatır.
2) Fizik Tedavi ve Egzersiz
Eklem hareketliliğini korumak, kas gücünü artırmak ve ağrıyı azaltmak için çok önemlidir.
3) Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
- Uyku kalitesi
- Sigara bırakılması
- Stres yönetimi
- Düzenli hareket
4) Beslenme Düzenlemesi – Tedavinin Gizli Gücü
Son yıllarda yapılan onlarca çalışma beslenmenin iltihabı artırabileceğini veya azaltabileceğini, yani hastalığın seyrini doğrudan etkileyebileceğini göstermiştir.
İşte şimdi biraz daha detaylıca bu noktaya bakalım.
Beslenme Neden Bu Kadar Önemli?
Romatizmal ve iltihaplı hastalıkların temelinde kronik inflamasyon vardır.
Beslenme ise inflamasyonu tetikleyen veya azaltan en güçlü çevresel faktördür.
Bilimsel araştırmaların büyük bölümü, özellikle şu üç mekanizmaya odaklanır:
1) Bağışıklık Sisteminin Çalışma Biçimini Etkilemesi
Yediğimiz her şey bağışıklık sistemimizin kimyasını doğrudan değiştirir.
Özellikle:
- Trans yağlar
- Aşırı şeker
- Glisemik yükü yüksek besinler
- Kırmızı et ağırlıklı beslenme
vücuttaki inflamatuvar sitokinleri artırır.
Buna karşılık:
- Omega-3
- Polifenoller
- Antioksidanlar
- Lif
bağışıklığın aşırı yanıt vermesini engeller.
2) Bağırsak Mikrobiyotasını Değiştirmesi
Bilim dünyası bunun üzerinde özellikle duruyor.
Bağırsaklarımızdaki bakterilerin %70’i bağışıklık sisteminin komutanıdır. Bu sebeple:
- Yetersiz lif tüketimi
- Hazır gıdalar
- Aşırı hayvansal protein
- Yüksek yağlı beslenme
mikrobiyotayı bozarak “sızıntılı bağırsak” denilen durumu tetikleyebilir. Bu durum otoimmün hastalıkların başlamasıyla ilişkilendirilmiştir.
3) Kilo Kontrolü ve Yağ Dokusu
Yağ dokusu yalnızca yağ depolayan bir organ değildir; aynı zamanda iltihap üreten hormon benzeri maddeler salgılar.
Bu nedenle fazla kilo, özellikle romatoid artrit ve psöriyatik artritte hastalık şiddetini artırır.
Hangi Beslenme Tarzları Araştırmalarda Öne Çıkıyor?
✓ Akdeniz Diyeti
Romatizmal hastalıklar için dünyada en çok araştırılan ve en güçlü sonuçlara sahip beslenme şeklidir.
Araştırmalar; Akdeniz tipi beslenen hastaların:
- CRP seviyelerinin düştüğünü
- Ağrı ve sabah tutukluğunun azaldığını
- Biyolojik ilaçlara yanıtının arttığını
göstermektedir.
Zeytinyağı, balık, sebze-meyve, tam tahıl ve bakliyatların yüksek polifenol ve omega-3 içeriği burada ana etkendir.
✓ Omega-3 ve Balık Yağı Takviyeleri
Yapılan meta-analizlere göre:
- Eklem ağrısı
- Sabah tutukluğu
- Ağrı kesici ihtiyacı
belirgin şekilde azalabilmektedir.
✓ Düşük Ürik Asit Dostu Beslenme (Gut Hastalığında)
Pürinden zengin besinler (işlenmiş etler, sakatat, bazı deniz ürünleri) hastalığı tetikleyebilir.
Ancak son çalışmalar “yağlı–şekerli–işlenmiş ürün ağırlıklı beslenenlerde” atağın daha sık olduğuna işaret ediyor.
✓ Süt Ürünleri Tartışması
Eskiden bazı hastalıklar için “süt ürünleri kesilsin” denirdi. Güncel çalışmalar bunun doğru olmadığını, probiyotik etkili yoğurt ve kefirin çoğu hastada faydalı olabileceğini gösteriyor.
Ancak her bireyin toleransı farklı olduğu için kişisel değerlendirme şarttır.
✓ Glutensiz Beslenme
Çölyak veya gluten hassasiyeti yoksa herkese önerilmez.
Fakat bazı romatoid artrit hastalarında glutensiz beslenmenin hafif inflamasyon düşürücü etkiler gösterdiğine dair küçük çalışmalar vardır.
Peki Ne Yemeli, Ne Yememeli? (Menü Değil, Bilimsel Çerçeve)
Tüketilmesi güçlendirilmesi gerekenler:
- Zeytinyağı
- Balık (özellikle somon, sardalya, uskumru)
- Renkli sebzeler ve meyveler
- Kuruyemiş–tohumlar
- Tam tahıllar
- Baklagiller
- Fermente gıdalar (yoğurt, kefir)
Sınırlandırılması gerekenler:
- İşlenmiş gıdalar
- Şekerli–beyaz unlu ürünler
- Aşırı kırmızı et
- Kızartmalar
- Margarinin olduğu her ürün
- Aşırı tuz
- Alkol
Bu öneriler yalnızca inflamasyonu azaltmakla kalmaz; ilaçların yan etkilerini de hafifletebilir. Örneğin kortizon kullanan hastalarda kan şekeri ve tansiyon yükseldiğinden, tuz ve şeker kontrolü çok önemlidir.
Sonuç: Tedavi Ekiple Yapılır, Beslenme Bu Ekibin Güçlü Bir Parçasıdır
Romatizmal ve iltihaplı hastalıklar ömür boyu takip gerektiren hastalıklardır. Ancak bu, yaşam kalitesinin düşeceği anlamına gelmez.
Güncel araştırmalar, doğru beslenme yaklaşımının:
- İltihabı azalttığını
- Ağrı şiddetini düşürdüğünü
- Hastalık ataklarını seyreltip hafiflettiğini
- Bağırsak–bağışıklık sistemini dengelediğini
- Kilo kontrolünü kolaylaştırdığını
- İlaçların etkinliğini artırabildiğini
gösteriyor.
Bu nedenle tedaviyi yalnızca ilaç olarak değil; hareket, stres yönetimi, uyku düzeni ve beslenme ile bütüncül bir süreç olarak görmek gerekir.
Unutmayın:
Hastalık kronik olabilir ama çaresiz değildir. Doğru bilgi, doğru ekip ve kişiye özel bir beslenme planı ile günlük yaşam çok daha konforlu hale gelebilir.
Dyt. Melina Ezgi Tosun
Kaynakça
- Calder PC. Omega-3 fatty acids and inflammatory processes. Nutrients.
- Sköldstam L, et al. Mediterranean diet in rheumatoid arthritis: a randomized trial. Ann Rheum Dis.
- Navarro-Millán I, et al. Diet and Rheumatoid Arthritis: What the evidence shows. Curr Rheumatol Rep.
- Cleland LG, et al. Fish oil supplementation in rheumatoid arthritis. J Rheumatol.
- Arend WP. The pathophysiology of autoimmune diseases. N Engl J Med.
- Choi HK. Diet and gout. BMJ.
- Fasano A. Gut permeability and autoimmune diseases. Clin Rev Allergy Immunol.
Kaynak: https://bihaber.tr/romatizma-ve-iltihapli-hastaliklarda-beslenme/
